De Ecokathedraal van Louis Le Roy:een natuurlijk proces in ruimte en tijdIn het Friese dorp Mildam ligt de Ecokathedraal van Louis Le Roy. Verscholen tussen bomen en struiken tref je langs een landweg een immens bouwwerk aan van bouwafval, dat Le Roy en zijn helpers eigenhandig hebben gestapeld. Een ecologisch monument dat langzaamaan door de tijd heen verder vorm krijgt. En een plek waar een subtiele balans is ontstaan tussen orde en chaos, tussen natuur en menselijke aanwezigheid. De tijd heeft er z’n werk kunnen doen. Door Etienne Boileau Lopend over het terrein in Mildam, een dorpje in de buurt van Heerenveen, ervaar je wat Le Roy bedoeld heeft met dit vrije ecologische project. Je zoekt je weg over kronkelende paden, klimt naar boven tussen struiken en bomen door, en kijkt uit over het gebied vanaf een half afgebouwde vestingmuur of toren: tientallen insecten en vogels vliegen weg, en van alle kanten hoor je spechten roffelen. Een wandeling door het gebied van de Ecokathedraal blijkt een echte natuurervaring met historische referenties, want de bouwsels van Le Roy maken de indruk of ze er al eeuwen lang zo bij staan. Ze doen onder andere denken aan de overblijfselen van Machu Picchu, een Incastad middenin de natuur van het Peruaanse hooggebergte, waar een oud Incapad nog steeds naartoe leidt. Volgens bouwmeester, kunstenaar en filosoof Le Roy is natuur geen statisch eindproduct maar eerder een doorlopend proces dat zich in ruimte en tijd ontwikkelt. Natuur bestaat volgens hem uit een eindeloze wisselwerking tussen orde en chaos, een komen en gaan van toeval en onvermijdelijkheid, en een proces van voortdurende transformaties. Bestudering van die natuurlijke processen bracht hem tot het inzicht dat deze zich almaar voortzetten in de tijd. De onomkeerbaarheid van de tijd is daarbij een cruciaal gegeven. Le Roy is dan ook een fel bestrijder van onze huidige maatschappij, waarin de natuur door de techniek wordt overheerst en de mens als een simpel radertje gehuisvest is in afzichtelijke hoogbouw. In talrijke geschriften wil Le Roy ons duidelijk maken dat het ook anders kan. Als we het roer omgooien, zo stelt hij, wacht ons een tijdperk waarin de ‘homo ludens’ zijn creativiteit vrijelijk kwijt kan. Onze omgang met tijd zal daartoe ook vrijer moeten worden, wat onze creativiteit ten goede komt. Netwerk van bouwstructuren Halverwege de jaren zestig startte Le Roy zijn levenswerk in Mildam. Op een vier hectaren groot stuk land begon hij een ecologisch project dat hij ‘Ecokathedraal’ noemde: een ecologisch bouwwerk dat zich door samenwerking tussen mensen, planten en dieren tot een geheel natuurlijke staat zou kunnen ontwikkelen. De twee halverwege op elkaar aansluitende stukken land, werden door Le Roy in die beginperiode als volgt ingedeeld: in het noordelijk deel ruimde hij plaats in voor een traditioneel gebouw dat kon fungeren als atelier. In het zuidelijke deel - waar een stuk bos lag - ontwierp hij een willekeurige rand voor beplanting. Door het gehele terrein heen plaatste hij organisch gevormde plantenvakken, die hij later zou vullen met randbeplanting en speciale plantensoorten. Tussen 1970 en 1980 besteedde hij zijn tijd door midden op het terrein een hoog gebouw te stapelen met puin afkomstig van de voormalige gevangenis in Heerenveen. In de jaren daarna verrezen meerdere massief gebouwde elementen en ontstonden er als vanzelf wegen door de zware transporten van vrachtwagens met bouwafval. Vanaf 1990 breidde hij het wegennet uit, waardoor in het noordwestelijk en het zuidoostelijk deel van het terrein twee grote bouwvolumes konden ontstaan. Het open netwerk van de verschillende bouwstructuren verbond hij over het gehele terrein met elkaar. Zo kon een terras heel goed als fundament van een ernaast staande toren fungeren, terwijl de toren zelf weer een muur van het terras tegen instorting beschermt. Wilde natuur Het hele stelsel van bebouwing en terrassen werd aangelegd zonder cement, waardoor planten en dieren zich vrijelijk tussen het open netwerk van verschillende soorten steen konden vestigen. Mede daardoor ontstonden er in het gebied ook allerlei microklimaten, geschikt voor bijzondere plantensoorten. Le Roy’s eigen bijdrage aan deze veelzijdige plantengroei bestond eruit dat hij aan het begin van de bouw het terrein op willekeurige wijze inzaaide. Daarna liet hij het gebied aan zichzelf over om tot chaos te verworden: steenhopen veranderden in heuvelachtige structuren, de diversiteit aan plantengroei groeide dagelijks, en er ontstond een sterke onderlinge verwevenheid. De door Le Roy gegraven waterpartij droeg daar nog eens extra toe bij. En naarmate de complexiteit toenam, veranderde het gebied steeds sneller. ‘Schoonheid verdween om plaats te maken voor nieuwe esthetische waarden’, aldus Le Roy. Zijn kathedraal in Mildam ziet Le Roy als een bruikbaar alternatief voor de verstedelijkte samenleving waarin wij leven. Volgens hem houdt de mens in de huidige stedelijke agglomeraties op geen enkele manier meer contact met de natuur, alhoewel diezelfde mens drager is van de energetische en creatieve vermogens die daarin besloten liggen. In zijn geschriften stelt hij dat wereldwijd minstens 1 % van alle grondgebied gevrijwaard zou moeten blijven van planologische ontwikkelingen. Met behulp van talloze ecokathedralen in bestaande stedelijke omgevingen kunnen volgens Le Roy ecologische processen opnieuw worden opgestart. Cultuurniveau Dat zijn kathedralen een nogal chaotische indruk maken, stemt Le Roy gelukkig; ‘gezien vanuit een natuurlijk standpunt is chaos het begin- en het eindpunt van alle natuurlijke processen en dus dient de mens chaos als een rijke bron van creativiteit te beschouwen.’ Desalniettemin zitten politieke systemen volgens Le Roy niet op chaos te wachten. Politici worden door de aankondigende signalen van chaos uiterst onzeker en geven blijk van hun angst door ons ervan te doordringen wat ons te wachten staat als die chaos uitbreekt. Toch schijnen wij volgens hem onbewust te voelen wanneer onze samenleving en cultuur haar climaxvorm heeft bereikt; juist dan moeten wij ons gaan beraden over de organisatievorm van de eerstvolgende cultuur. ‘Politici die de macht in handen hebben, willen daar niet aan. Zij weten dat zij een cultuurniveau hebben gecreëerd en in stand willen houden dat zich door gebrek aan ruimte en tijd niet tot het hoogst complexe niveau heeft kunnen ontwikkelen’, aldus Le Roy. Anders gezegd: politici ontkennen bijna altijd in eerste instantie de noodzaak tot verandering. Echte veranderingen komen meestal voort uit de samenleving zelf en het duurt jaren voor de verantwoordelijke politici eindelijk zover zijn. Vaak is het dan toch te laat, en moeten politici alsnog het veld ruimen. Er volgt een nieuwe generatie politici die zegt de zaken voortvarend te gaan aanpakken en aangeeft een ander cultuurniveau te willen invoeren. Maar ook die generatie loopt naar verloop van tijd vast in het moeras van belangentegenstellingen waardoor de noodzakelijke maatregelen maar half worden ingevoerd of – erger nog - opnieuw worden uitgesteld. En daarmee zijn Le Roy’s theorieën ineens weer buitengewoon actueel. De Stichting Tijd De Ecokathedraal stelt tegenover het eenzijdig statisch en economisch denken van politici, planologen en architecten een integratiemodel voor ecologische en stedelijke ruimte. Voorwaarde is een meer natuurlijkere en vrijere omgang met de factor tijd. Niet de precieze kloktijd, maar de tijd die ons als mens in ons korte bestaan gegeven is, wordt bepalend om dergelijke processen te vervolmaken. De aan de eco-kathedraal gekoppelde Stichting Tijd is opgericht met het doel inzicht te verwerven in het begrip tijd als voorwaarde voor een creatieve ontwikkeling en samenwerking tussen natuurlijke en menselijke processen in tijd en ruimte. De medewerkers en vrijwilligers van de stichting spannen zich ervoor in om het bouwen van de Ecokathedraal in Mildam door te laten gaan, zonder dat er een eindtijd is vastgelegd. Evenmin bestaat er een uitgewerkte bouwtekening van het werk of een plattegrond van de te bebouwen ruimte; de vorm van het geheel hangt af van het geleverde bouwmateriaal. Dat maakt dat de in beslag genomen ruimte almaar uitdijt. De Stichting Tijd organiseert regelmatig introductiecursussen waarin theorie en filosofie van Louis Le Roy aan bod komen, waarna met de deelnemers op het terrein met bouwmateriaal gestapeld wordt onder leiding van instructeurs. Daarnaast worden er lezingen door de Stichting georganiseerd. (Voor het volledige programma, zie website van de Stichting Tijd). Terug naar de bron Le Roy geeft ons de mogelijkheid om de buitenruimte in stedelijke gebieden binnen zekere grenzen op ongewone wijze in te vullen. Zo kunnen ecologisch georiënteerde gebieden ontstaan in die delen van de openbare ruimte die nu nog leeg zijn. Daarbij dient aansluiting gezocht te worden bij het weinige groen dat er al is. Natuurlijke, ecologische kernen zullen de bestaande groenelementen langzaamaan verrijken, en het geheel zal zich als een integrerend proces steeds verder ontwikkelen in de tijd. Met behulp van talloze ecokathedralen in stedelijke omgevingen kunnen volgens Le Roy ecologisch significante processen opnieuw worden opgestart. Voor al diegenen die onze verstedelijkte samenleving anders willen inrichten en terug willen naar de bron, naar het tijdperk waarin de mens nog onderdeel van de natuur was, blijkt het gedachtegoed van Louis Le Roy van grote waarde. Citaten uit: Het technicum en de mondiale contraculturen van Louis Le Roy, uitgegeven door de Stichting Tijd, Heerenveen 2007. Isbn 978-90-808229-5-5 www.ecokathedraal.nl www.stichtingtijd.nl Copyright 2010 © Etienne Boileau |
 Muren van de Ecokathedraal, foto GJ Hoogland |